Stroomversnelling

19 februari 2025

Alles komt in een stroomversnelling. Geen mooier moment om te starten met weeknotes dan wanneer er zoveel gebeurt dat je moet kiezen wat je opschrijft.

Met alles doel ik op de onderwerpen waar ik dagelijks aan mag werken bij MinBZK en Digilab. Vooral externe factoren veroorzaken hernieuwde belangstelling voor onze vlijt.

Dit is maar een half werkweekje, dus nemen we ook vorige week nog mee. De rest van de week vakantie, vandaar ook de tijd voor het opzetten van Hugo powered blogs weeknotes.

Wolkbreuk

In de USA heeft men een U-bocht gemaakt naar een dusdanig andere buitenlandpolitiek dat we niet meer worden weggelachen wanneer we de afhankelijkheid van Big Tech ter discussie stellen of zelfs afbouwen. Maar nu gaat het in ineens heel snel de andere kant op. Men ziet in dat de USA Cloud, zelfs als die fysiek in Nederland staat, binnenkort wellicht niet meer gebruikt kan of mag worden. Snel een alternatief regelen kan, maar wellicht is het dan wel nodig om wat eisen te laten vallen. En onderscheid te maken tussen een exit-strategie voor de overheid en het opbouwen van eigen Big Tech voor Nederland en de EU. Regelen dat je het als overheid voor elkaar hebt en door die investeringen een markt creëren waar ook de rest van Europa baat bij heeft lijkt me een handiger strategie dan wachten tot Europa alternatieven voor de hyperscalers heeft gebouwd.

Rond dit onderwerp zijn we al meerdere jaren bezig. Zo hebben we de Haven standaard ontwikkeld vanuit de gedachte dat als men dan toch de public cloud wil gebruiken, we maar beter kunnen zorgen dat dit op zodanige manier gebeurt dat je ook al je data en software op kunt pakken en bij een andere provider kunt onderbrengen. Daarnaast laten we bij Digilab zien dat het goed mogelijk is om alles wat je op je Cloud doet as code kunt opschrijven. Dat helpt enorm als je haast hebt.

Op dit moment werken we aan een eigen alternatief dat klein begint en groot kan worden. In deze weeknotes is het nog wat te vroeg om daarover uit te wijden. Toch alvast dit: Cloud werkt alleen op schaal, het moet zo ontworpen zijn dat vrijwel alles geautomatiseerd beheerd wordt, en een klein team ook klein kan blijven als de omvang van de infrastructuur ordes van grootte groter wordt.

Het blijkt overigens niet eenvoudig te achterhalen hoeveel resources (compute, storage, memory, network) er op dit moment worden gebruikt door de overheid. Die kennis is nogal versnipperd.

Nieuwe taken

Naast doorlopend werk zoals hierboven mocht ik vorige week voor de eerste keer namens de opdrachtgever aanschuiven bij de Programmeringstafel Gegevensuitwisseling. Dat is een tafel (jargon voor een reguliere vergadering) waar inhoudelijk wordt geadviseerd over besluiten die wat hogerop worden voorgelegd aan het Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid. Daarbij wordt in hoog tempo een groot aantal agendapunten en nog groter aantal vergaderstukken doorgenomen. Een bureaucratische structuur die uiteindelijk leidt tot besluiten over hele grote onderwerpen, zoals de budgetten voor de Generieke Digitale Infrastructuur, welke projecten wel of geen geld krijgen voor vernieuwing. Voorzieningen zoals DigiD, de nieuwe EU Wallet, maar ook alle standaarden die nodig zijn voor gegevensuitwisseling, autorisatie etc.

Een andere nieuwe taak is het bijdragen aan het project Federatief Datastelsel (FDS) bij ICTU. Specifiek het opstellen van een heldere scope voor een MVP en eerste milestones. Daarover ook later meer. FDS gaat nog eens heel groot worden.

De rechtsstaat als systeem

Dinsdag was de start van een nieuwe denktank, vooralsnog zonder naam. Daarin wordt nagedacht (jaja) over fundamentele uitdagingen en oplossingen bij de digitalisering van de overheid.

Een interessant inzicht (volgens mij nieuw, maar ik hoor graag wat anderen hier eerder over hebben opgeschreven) is dat we bij het digitaliseren van de overheid meestal alleen het systeem van de uitvoering beschouwen, de uitvoerende macht. De wetgevende en rechtsprekende macht zijn voor dat systeem context, maar worden qua digitalisering niet als een geheel ontworpen. Het is dan ook niet vreemd dat vanuit experts op het gebied van de constitutie en de rechtsstaat waarschuwende geluiden klinken over hoe de trias politica steeds verder uit balans vliegt. Hierover werd overigens onlangs de Commissie Digitale Zaken bijgepraat in een buitengewoon interessante Technische Briefing. Er is nooit echt rekening gehouden met die andere machten bij het bouwen van onze digitale systemen. Door een kleine oefening te doen en de constitutie als systeem te zien waarbinnen drie machten optimaal en in samenhang digitaal ondersteund moeten worden komen direct een paar duidelijke inzichten naar boven:

• Een dergelijke architectuur bestaat echt nog niet, de ADO, NORA, GEMMA etc. gaan alleen over die ene uitvoerende poot binnen de trias politica. Hebben alle toparchitecten bij de overheid zitten slapen of zien we hier iets over het hoofd?

• We kunnen het veel eenvoudiger maken om goed uitvoerbare en controleerbare wetten te maken, waarbij vooraf al duidelijk is hoe deze in de uitvoering uit zullen pakken en wat de effecten ervan zijn in relatie tot andere wetten. Een grote bewering, maar die gaan we onderbouwen.

• De menselijke maat wordt, contra-intuïtief, juist veel beter geborgd wanneer we dit goed doen. Het wordt ineens heel helder waar je als ambtenaar of rechter kunt ingrijpen wanneer de computer weer eens no zegt. En de burger kan gewoon zelf op de bank uitrekenen welk effect alle wetten hebben op de persoonlijke financiën en alle andere dingen die door wetten geregeld worden (rechten en plichten).

Kortom, ik denk dat we de vinger op een hele zere plek aan het leggen zijn, namelijk waar blijkt dat we als overheid tot nu toe software hebben gebouwd ter ondersteuning van slechts een beperkt deel van het systeem. Het moet allemaal anders.

Met Anne en Kees werk ik deze weken aan een Proof of Concept om te laten zien hoeveel impact het heeft als je de wet als centraal communicatiemiddel tussen de machten neerzet en optimaal digitaliseert.

Ook daarover later meer. Veel meer.